Historisch sluizencomplex krijgt flinke verbeteringsslag

De doorstroming ter plaatse van het voormalige sluizencomplex bij Halfweg moet flink worden verbeterd. Gezien het monumentale karakter is dat een grote uitdaging. 

Verbetering van de doorstroming is enerzijds nodig om de afvoer vanuit de zuidelijke polders aan de boezemzijde te vergroten, anderzijds om de toevoer richting het achterliggende gemaal Halfweg (Haarlemmermeer) te verbeteren. Halfweg kent al zeven eeuwen drie sluizen: de Haarlemmersluis, de Kruis- of Middensluis en de Amsterdamse sluis. Ze liggen schuin tegenover de voormalige suikerfabriek. De sluisjes zijn meerdere malen hersteld en aangepast, en hebben geen waterstaatkundige functie meer. Maar de smalle doorgang tussen de eilanden belemmert de toestroom naar het boezemgemaal Halfweg aan de Wethouder van Essenweg, waardoor dit gemaal niet optimaal functioneert. Het sluizencomplex is een gemeentelijk monument.

Het Hoogheemraadschap van Rijnland is als waterbeheerder en eigenaar verantwoordelijk voor het drooghouden van de polders in het gebied: het veiligstellen van droge voeten. Ingenieursbureau Iv-Infra heeft het voorontwerp voor de verbeterde doorstroming gemaakt, dat op basis van het architectonisch ontwerp van TAK architecten tot stand is gekomen.

Het sluizencomplex bij Halfweg spreekt tot de verbeelding. De basis voor het voormalig sluizencomplex Halfweg werd al in de dertiende eeuw gelegd. In de jaren erna groeide het complex uit tot een belangrijk onderdeel van een (handels)route voor de trekvaart. Aan weerszijden van het sluizencomplex werden trekschuiten door paarden voortgetrokken. Om de trekvaarders te beschermen tegen het woeste water uit de Zuiderzee, werden grote schuttingen geplaatst op de sluiseilanden.

Wanneer bij hevige neerslag de polders vol dreigen te lopen, gaan meerdere gemalen aan het werk. De toevoer van water ter hoogte van het voormalige sluizencomplex vormt een flinke belemmering. Het complex vormt een flessenhals in de door het water af te leggen route. Doordat de sluizen bij Halfweg het water niet voldoende doorgevoerd krijgen richting het Boezemgemaal, zakt het waterpeil in dat stuk water (Zijkanaal F) te ver met veel overlast ter plaatse. Door het tekort aan watertoevoer kan het Boezemgemaal niet optimaal functioneren en dient in sommige situaties zelfs gestopt te worden.

Om de toekomstige situatie en doorstroming van het water vanuit de polder te verbeteren, wordt een nieuwe doorstroomopening ontgraven. Deze doorgang wordt gerealiseerd in het oostelijk sluiseiland van het historische sluizencomplex. Nieuwe damwanden zorgen voor extra sterkte van de constructies. Een onderwaterbetonvloer dient als stempel voor de damwanden.

Het doel is om de doorstroming zo te realiseren zonder dat dit afbreuk doet aan het huidige beeld van het eiland, zodat de monumentale waarde behouden blijft. Zo worden bijvoorbeeld de sluis- en vleugelmuren gerestaureerd en de zandstenen dekzerken van het westelijk en oostelijk eiland zo veel mogelijk hersteld. Wie straks over het sluizencomplex fietst, zal alle historische elementen uit het verleden ter plaatse terugzien. Het tracé van de ‘latere’ spoorlijn (de eerste in Nederland, de Spoorlijn Amsterdam-Haarlem uit 1839) is visueel zichtbaar met afwijkend materiaalgebruik (sedum in plaats van gras), en twee plaatsen met bankjes om uit te rusten zijn een knipoog naar de vroegere doorgangen van de schutting.

De openbare inrichting van het complex zal worden verbeterd. Het voormalige sluizencomplex krijgt daarmee qua routing een verkeersverbinding zoals deze nagenoeg aanwezig was ten tijde van de oude trekvaartverbinding. De bestaande bruggen over de Oost- en Westsluis worden vervangen en de bestrating en verlichting worden vernieuwd.

Tom Sikkema is Sectorhoofd Waterbouw bij Iv-Infra en is de afgelopen jaren intensief betrokken geweest bij dit project. “Het is een mooie, maar ingewikkelde reis geweest. Een groot civiel werk inpassen in een monument is complex. Niet alleen omdat het een kwetsbare omgeving is, maar ook omdat er heel betrokken door de omgeving naar wordt gekeken. Dit krijg je dus alleen maar voor elkaar als je niet alleen de constructie, maar alle functies verbetert en mooier maakt. Dat is samen met TAK architecten heel goed gelukt.”

Verder is in het voorlopige ontwerp uitvoerig gekeken naar de risico’s tijdens de werkzaamheden. Wat betreft Sikkema zijn de slechte staat van de sluizen en de uitvoerbaarheid de grootste hoofdbrekens geweest.

In het voorontwerp is daarom uitvoerig aandacht gegeven aan de fundering, bodembescherming en de infrastructuur. “Zo maken wij tijdens de uitvoering gebruik van een traverse over het monument van waar gegraven wordt. Dit voorkomt dat de bestaande constructie zelf te zwaar wordt belast.”

Eva Zonneveld is omgevingsmanager bij het Hoogheemraadschap van Rijnland en geeft aan dat het creëren van draagvlak voor zo’n ingrijpend project een uitdaging is geweest. “Niet voor niets was men al veertig jaar hiermee bezig. Het Hoogheemraadschap van Rijnland heeft alle belangen in ogenschouw genomen en deze belangen integraal onderdeel laten vormen van het ontwerp in combinatie met de restauratie van het hele complex. Hierdoor kan de doorstroomopening worden gerealiseerd met behoud van het monument.”

Er was al unaniem draagvlak voor het schetsontwerp van TAK architecten. Nu zijn alle partijen ook akkoord met het voorontwerp van Iv-Infra.

“De erfgoedcommissie van de gemeente Haarlemmermeer is met onze plannen meegegaan en heeft positief geadviseerd”, reageert Sikkema. “Dat was ook de enige manier waarop dit kon: dat iedereen erachter staat. Voor ons als Iv-Infra is dit een mooie leerweg geweest, met name in de wisselwerking tussen de techniek, de restauratie (in combinatie met het architectonische ontwerp van de doorstroomvoorziening) en daarmee de samenwerking met de architect (TAK), die echt een leidende rol had.”