Engineering the past

Het erfgoed tijdig in kaart brengen en oplossingen bedenken voor de opdrachtgever om kosten en stagnatie tot een minimum te beperken, dat is de rol die Vestigia Archeologie & Cultuurhistorie van oudsher op zich neemt. Het advies- en onderzoeksbureau op het gebied van archeologie en cultuurhistorie pleit voor een vroegtijdige betrokkenheid en aandacht bij planontwikkeling via ‘engineering the past’, want archeologie pas ‘oplossen’ bij de uitvoering leidt vrijwel altijd tot frictie, hogere kosten en tijdverlies.

Archeologie wordt in de beeldvorming altijd geassocieerd met opgraven. “Het wordt als lastig ervaren, komt nooit uit en kost geld”, zegt Wilfried Hessing van Vestigia. “Wij proberen aan te geven dat het opgraven het sluitstuk vormt van archeologie, alleen in het – voor de bouwer – ergste geval moet dat ook nog. Er gaat namelijk een heel traject aan vooraf om te voorkomen dat je moet opgraven. En hoe eerder je daarmee begint, hoe lager de kosten voor archeologie tijdens de uitvoering. Helaas zien we de laatste tijd steeds vaker gebeuren dat we pas worden ingevlogen op het moment dat de uitvoering start. Archeologische begeleiding ten tijde van het werk lijkt misschien een tactische oplossing, maar is eigenlijk heel slecht. Zowel vanuit uitvoerings- als archeologisch perspectief. Het ‘meekijken’ vormt altijd een risico. Stel er wordt wat gevonden, dan moet het werk worden stilgelegd en duurt het altijd langer dan wanneer je vooraf onderzoek doet, en ben je duurder uit. Vanuit archeologisch perspectief is het ook nog slecht omdat de waarnemingsmogelijkheden bij de meeste begeleidingen verre van ideaal zijn, en daardoor ook vaak belangwekkende informatie gemist wordt.”

Proberen alles in een keer te doen pas als je daadwerkelijk de grond in gaat, is dus in de meeste gevallen niet bepaald een pragmatische aanpak, zegt Jeroen Flamman van Vestigia. “Het vooraf niet kunnen afbakenen van kosten en tijd, omdat je werkstromen als het ware door elkaar vlecht, vergroot bovendien het risico op onbegrip. Door gedegen vooronderzoek brengen we archeologie van een risico naar een kans. Een kans om kosten te besparen, maar ook een kans om eventueel gebruik te kunnen maken van de relicten uit het verleden, en het verhaal dat daarbij hoort, om nog iets toe te voegen aan een project. Bijvoorbeeld door een nieuwe woonwijk een uniek stukje historische identiteit mee te geven. Mensen ervaren het als positief als ze iets weten over de wortels van hun eigen leefomgeving.” Hessing vult aan: “Dat is de rol die wij invullen in infraprojecten: een goede adviseur voor de opdrachtgever en aannemer zodat projecten optimaal uitgevoerd kunnen worden. Aan de hand van het gedegen vooronderzoek moeten er vervolgens in sommige gevallen opgravingswerkzaamheden in het veld uitgevoerd worden, maar in de meeste gevallen helemaal niet. Door bijvoorbeeld een slimme inpassing is verder onderzoek niet nodig en kan een project zonder archeologische opgravingen of begeleidingen uitgevoerd worden. Maar dan moet je wel in een vroegtijdig stadium die stappen willen en durven zetten. Het helpt als de ontwikkelaar dat zelf als eerste inziet en niet wacht tot de betrokken overheid met allerlei randvoorwaarden komt.”

Vestigia is momenteel bij verschillende projecten al vanaf de engineering betrokken, zowel op het land als op het water. “Voor de Rijksdienst van Ondernemend Nederland zijn we bezig om de risico’s in kaart te brengen van gebieden op de Noordzee voor de bouw van een serie nieuwe windparken”, zegt Hessing. “Er kunnen daar wrakken of andere obstakels liggen, of afgedekte prehistorische vindplaatsen. Op basis van ingewonnen data van derden – bijvoorbeeld voor het funderings- en explosievenonderzoek – beoordelen wij de archeologische waarde. Niet met als doel om deze op te graven, maar vooral om de positie van de masten van de windmasten te verifiëren. Als op die plek bijvoorbeeld een historisch waardevol scheepswrak ligt, wordt de fundering opgeschoven. Door archeologie in een vroeg stadium in beeld te brengen, loop je niet tegen allerlei onvoorziene en extreme kosten aan tijdens de uitvoering.” En dat doet Vestigia ook voor heel veel projecten op het land. “Wij geven archeologie een plek in een project, zodat de aannemer zo veel als mogelijk ongehinderd zijn werk kan doen, maar ondertussen wel voldoet aan de verplichtingen van archeologisch onderzoek”, besluit Flamman.