Markermeerdijken: van zeedijk tot meerdijk

De Markermeerdijken zijn van oudsher een zeedijk. Sinds de Afsluitdijk in 1932 is aangelegd, vormen ze feitelijk een meerdijk. Neemt niet weg dat ze een ongelooflijk belangrijke functie vervullen, vooral vanuit de bedreiging van de grote rivieren. En dat vraagt volgens Rob Veenman, hoogheemraad bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier om een compleet ander profiel dan een typische zeedijk. Al met al een behoorlijke uitdaging gezien de monumentale status van de Markermeerdijken.

Als hoogheemraad bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier is Rob Veenman portefeuillehouder Waterveiligheid en daarmee verantwoordelijk voor het veilig leven, werken en recreëren onder zeeniveau van 1,2 miljoen Noord-Hollanders. “Van de 45 kilometer dijk tussen Hoorn en Amsterdam moet 33 kilometer verbeterd worden. Een lange afstand en gezien de ruimtelijke ordening dwars door zowel een landelijk als verstedelijkt gebied een ingewikkeld proces. Om nog maar te zwijgen over de ongelooflijk lastige ondergrond. Dat maakt de versterkingsopgave, die onderdeel is van het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) voor dijkversterkingen, tot een enorm complexe operatie.”

Tien jaar geleden werd het tracé tussen Enkhuizen en Hoorn aangepakt. “Op basis van die ervaringen hebben we voor het huidige tracé gepleit voor een andere aanpak”, zegt Veenman. “Er wordt nu zoveel mogelijk gewerkt vanaf het water om de maatschappelijke verstoringen zo beperkt mogelijk te houden. Ondanks de gigantische operatie is de overlast voor omwonenden nu relatief beperkt. Tot nu toe verloopt de uitvoering ook vrijwel probleemloos. Het is onder meer te danken aan de unieke vorm van samenwerken in alliantievorm. Met deze niet-traditionele vorm van aanbesteden hebben we als hoogheemraadschap de afgelopen jaren al best veel ervaring in opgedaan. We hebben vanuit het HWBP al diverse grote projecten afgerond, zoals de Hondsbossche en Pettemer Zeewering en de Prins Hendrikzanddijk op Texel. Als je constateert dat een project om verschillende redenen omvangrijk en complex is, is het haast essentieel om andere aanbestedingsvormen te omarmen. De alliantievorm waarin publieke en private partijen samenwerken, functioneert hier op Markermeerdijken uitstekend. Je ziet dat vanaf het allereerste begin de kennis en ervaring van private partijen een belangrijke basis vormen voor de planvorming en uitvoering van het project.”

Ondanks dat de operatie grotendeels vanaf het water wordt uitgevoerd, was het volgens Veenman toch best een klus om omwonenden ‘mee’ te krijgen. “Dat een zeedijk versterkt moet worden, daar kan iedereen zich wel iets bij voorstellen. De urgentie van het versterken van een meerdijk wordt over het algemeen een stuk minder gevoeld. Het levert een andere maatschappelijke discussie op. We versterken de Markermeerdijken dus niet vanuit de bedreiging van de zee, maar vanuit de bedreiging van de grote rivieren. Een zeedijk heeft te maken met korte periodes van eb en vloed en heeft over het algemeen een wat steiler profiel dan de meeste meerdijken. Bij een meerdijk zoals de Markermeerdijken kan het water langdurig hoog staan. Stel, het regent hevig en lang bij onze oosterburen en op zee staat een noordwesterstorm. De Maeslantkering is gesloten en er kan niet gespuid worden via de Afsluitdijk. Omdat de rivieren veel water naar onze delta afvoeren, vullen de IJssel- en het Markermeer zich. Dat hoogwaterscenario vraagt om een hele stabiele dijk in plaats van een steile dijk. Daarom gaan we de dijken op de meeste plaatsen ook niet verhogen, maar binnen- en buitenwaarts stabiliseren. Het impliceert in feite dat we een ander type dijk gaan bouwen, een meerdijk met het uiterlijk van een zeedijk vanwege de monumentale status. Dat maakt het werk alleen maar complexer.”

Behalve dat de Markermeerdijken worden getransformeerd tot meerdijk weten we er ook een heel mooi en maatschappelijk verantwoord dijkproject van te maken. “Projecten die vallen binnen het HWBP dienen sober en doelmatig gerealiseerd te worden”, erkent Veenman. “Als Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier hebben we echter ruim oog voor niet-waterschapsaspecten die een bredere maatschappelijke betekenis hebben. Dat leidt tot een aantal mooie meekoppelkansen, zoals volop ruimte voor natuurontwikkeling en cultuurhistorische waarden, maar ook de aanleg van fietspaden, recreatievoorzieningen en een heus stadsstrand bij Hoorn. En daar zijn we best wel trots op”, besluit Veenman.