Balans vinden tussen minimale hinder, maximale veiligheid en optimale planning

Wie regelmatig met de auto of trein de Zuidas van Amsterdam passeert, weet: hier wordt hard gewerkt. En dat gaat de komende jaren tot zeker 2036 door. Het grootschalige Zuidasdok is niet voor niets één van de grootste infrastructurele projecten van Nederland. Het is tevens complex gezien het drukke stedelijke gebied, de beperkte werkruimte en het feit dat het dagelijkse woon- en werkleven gewoon doorgaat. Jelger Vos, projectmanager Zuidasdok en Erik van Weesep, projectdirecteur Bouwcombinatie Nieuw-Zuid, vertellen hoe ze keer op keer de balans moeten vinden tussen minimale hinder, maximale veiligheid en optimale planning.

Om de complexiteit van Zuidasdok beter te begrijpen, eerst een korte uitleg over het wat, waarom en wie. Zuidasdok is een van de grootste infrastructurele projecten van Nederland. Dit programma zorgt voor een betere bereikbaarheid van Amsterdam en van het noordelijk deel van de Randstad, zowel over de weg als met het openbaar vervoer. Zuidasdok bestaat in hoofdlijnen uit drie grote projecten: vernieuwing van station Amsterdam Zuid, verbreden en deels ondergronds brengen van de snelweg A10 Zuid en het herinrichten van de knooppunten De Nieuwe Meer en Amstel. Het waarom zal voor velen helder zijn: de regio groeit dankzij een goede bereikbaarheid. Zo heb je station Amsterdam Zuid, verschillende metrostations, de snelweg A10 Zuid en de nabijheid van Schiphol. De komende jaren komen hier nog eens duizenden woningen bij evenals vele kantoren. Dat vraagt veel van de infrastructuur. Om de komende decennia de bereikbaarheid én leefbaarheid te bewaken, is Zuidasdok ontwikkeld. Binnen Zuidasdok werken Rijkswaterstaat, ProRail en de gemeente Amsterdam samen. De werkzaamheden aan het station worden uitgevoerd door Bouwcombinatie Nieuw-Zuid bestaande uit Boskalis, Mobilis en Van Gelder.

Momenteel wordt er hard gewerkt aan de vernieuwing van station Amsterdam Zuid. Dit is het snelst groeiende station van Nederland. Om een idee te geven: station Amsterdam Zuid is in de jaren negentig gebouwd als tijdelijk station met destijds 9.000 reizigers per dag. De verwachting is dat het doorgroeit naar het derde station van Nederland met 200.000 reizigers per dag in 2035. Om de huidige en toenemende reizigersaantallen op te vangen, wordt het station uitgebreid. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, want het station ligt ingeklemd tussen de rijbanen van de A10 Zuid. De huidige stationsentree, de Minervapassage, wordt verbreed en verhoogd, en er komt een tweede entree bij, de Brittenpassage. In de nieuwe stationsomgeving komen tevens winkels en allerlei voorzieningen. Door de snelweg ondergronds te laten gaan, ontstaat er in de toekomst ruimte voor uitbreiding van de perrons zodat ook internationaal treinverkeer vanaf dit station kan vertrekken. Een veel voorkomende werkzaamheid is het plaatsen van damwanden. Zo zijn er afgelopen augustus en september bij het station alleen al ruim 200 stalen damwanden geplaatst. Erik: “Vanuit ons als Bouwcombinatie Nieuw-Zuid bekeken is dit zeker een technische puzzel.    

Onder de treinsporen hebben we een combinatie van zowel stalen planken als buispalen aangebracht, waarlangs we straks de nieuwe passage uitgraven. De werkruimte is maar 3 meter hoog. Een mooie uitdaging met planken van 6 meter en buizen van 23 meter lengte. Daarnaast moeten we rekening houden met mogelijke geluidshinder. Om dit zoveel mogelijk te voorkomen gebruiken we in Zuidas twee technieken om damwanden in te brengen: duwen of trillen.”

Het feit dat de werkzaamheden middenin een druk stedelijk gebied plaatsvinden, is een andere grote uitdaging. Jelger: “Vergelijk het heel simpel met een huis dat je helemaal opnieuw opbouwt, tegelijkertijd sloop je het oude terwijl je er ook nog gewoon in woont. Als dit op kleine schaal al een uitdaging is, is dat het op een schaal van Zuidas helemaal.” Dit maakt het tot één grote complexe puzzel volgens Jelger. “De crux is om het behapbaar te maken. Voorheen waren we als Zuidasdok één project met één aannemer, maar daar zaten teveel dwarsverbanden en teveel afhankelijkheden in. Dus hebben we het geheel in verschillende projecten en fasen opgeknipt. Voordeel hiervan is dat het robuuster en voorspelbaarder wordt. Iedereen kan zijn werk doen waarbij we elkaar zo min mogelijk in de weg zitten. Ook in de tijd hebben we geknipt. Daar wordt het niet goedkoper of sneller van, maar we maken het wel maakbaarder. Op het moment dat we gaan bouwen, hebben we een goed doordacht plan. Het bouwen an sich is namelijk al complex genoeg in deze omgeving.” Als voorbeeld van de fasering geeft Jelger de bouw van de tunnel aan de zuidkant van het station. “Deze zouden we in eerste instantie tegelijk bouwen met de Brittenpassage. Want hoe sneller je bouwt, hoe minder het kost. Totdat we tot inzicht kwamen dat dit niet meer behapbaar was met alle risico’s van dien. Ondertussen blijven we met z’n allen ambitieus genoeg om het geheel binnen de planningstermijn te realiseren. Vanuit de kant van Zuidasdok als opdrachtgever is het de kunst om de balans te vinden tussen zoveel mogelijk los van elkaar werken maar ondertussen ook waar mogelijk verschillende projecten combineren.”

Naast het vinden van de balans in de werkzaamheden, is veiligheid een ander belangrijk issue. Veiligheid voor de reizigers, de weggebruikers, de mensen die werken in Zuidas, voorbijgangers en de veiligheid van de constructies zodat de bouwwerken meer dan honderd jaar meekunnen. Erik: “We werken pal naast de publieke ruimte en tussen twee snelwegen. Je kunt niet zomaar iets afsluiten of dichtgooien. We willen zo min mogelijk hinder voor het verkeer en de mensen die er wonen en werken. Dat betekent dat we veelal ’s nachts, in weekenden en tijdens vakanties werken. Voordat we ergens kunnen gaan werken, gaan er hele uitvoeringsplannen aan vooraf met aandacht voor omgevingsveiligheid, bereikbaarheid en leefbaarheid. Tijdens de werkzaamheden wordt streng toegekeken opdat iedereen de veiligheid in acht neemt.”

Zuidasdok betreft een bijzondere samenwerking. Op 26 augustus 2021 tekende Bouwcombinatie Nieuw-Zuid  voor de eerste fase van het contract, te weten de bouw van de tweede stationspassage, de Brittenpassage. De bouw van de volgende fase van de stationsvernieuwing start in 2026. De officiële ‘go’ is van belang om nu al te kunnen beginnen met het ontwerp en de voorbereiding. Ook deze fase van de stationsvernieuwing zal grote impact hebben op het trein-, metro- en wegverkeer en vraagt tijdige afstemming met alle betrokken vervoerders en beheerders. Jelger: “Als ProRail hebben we veel ervaring opgedaan met reizigersstromen tijdens de verbouwing van een station. Denk aan de verbouwing van Utrecht Centraal, Arnhem en Rotterdam.” In de samenwerking met Zuidasdok kijkt de bouwcombinatie vooral naar de technische uitdaging. Wie heeft welke expertise en hoe zetten we dat zo goed mogelijk in voor ons werk? “We zoeken per traject steeds de samenwerking op om tot goede voorwaarden te komen. Hierbij kijken we naar ‘hoe ga je het bouwen, en welke risico’s en kosten horen daarbij?’”

Gevraagd naar wat beide heren trots maakt, hebben ze allebei hun eigen speerpunt. Erik: “Ik ben trots op de samenwerking tussen alle partijen, en zeker ook op het team dat buiten het werk doet. De reis is meer de bestemming geworden waarbij we iedere keer weer een stukje van de legpuzzel weten te leggen.” Jelger is met name trots op het feit dat het geheel op schema ligt. “Qua tijd zijn we halverwege en nog altijd liggen we op schema. Jazeker, we moeten regelmatig bijsturen, maar de planning staat nog steeds overeind. Dat lukt omdat we het met elkaar doen. Het is heel makkelijk om de schuld bij een ander te leggen, maar met elkaar maken we een plan en samen sturen we bij waar nodig. Als we op deze manier doorgaan, komen we er. Zelf kijk ik uit naar de opening van de Brittenpassage. Dat is wat mij betreft de eerste mijlpaal. Nu hebben mensen er vooral nog hinder van zonder zichtbaar resultaat: tijdelijke perrons, omleidingen, bouwhekken en soms afsluitingen.  Maar als straks de Brittenpassage klaar is, hebben we iets moois staan en zien mensen het eerste resultaat van het jarenlange harde werken.”