‘We hebben de kaart van Nederland veranderd’

Eerst werd het zomerbed van de Beneden-IJssel verlaagd. Over een lengte van zeven kilometer – tussen de Molenbrug en de Eilandbrug – werd de rivier verdiept. Vervolgens werd de nieuwe bypass van de IJssel aangelegd ten zuiden van Kampen met ruim driehonderd hectare natuurgebied en aantrekkelijke wandel- en fietspaden. En ten slotte werd de nieuwe vaargeul (Reevediep) voor de recreatievaart in de bypass tussen de IJssel en het Drontermeer gerealiseerd.

In totaal was Boskalis ruim vier jaar actief in de IJsseldelta, met baggerwerken en groot grondverzet als hoofdactiviteit. Een jaar lang lag cutterzuiger De Seine in de IJssel om deze ongeveer twee meter te verdiepen. Gezien de enorme omvang van het werk namen ook deeltaken soms maanden in beslag. “Het vroeg bijvoorbeeld een jaar om ons werkterrein in te richten en de IJssel te verdiepen”, vertelt Bert van Bavel, projectmanager van Boskalis. “De veengrond en de ecologie in het gebied bezorgden ons veel extra uitdagingen.”

De verdieping van de IJssel gebeurde volgens een doordacht plan. Voorop voer ‘De Seine’. “Dit is een kleinere cutterzuiger met vakkundige bemanning”, vertelt Van Bavel. “De ‘cutters’ – ook wel ‘snijkopzuigers’ genoemd – kunnen in extreem harde grond krachtig snijden en baggeren tegelijk en dat tot op een diepte van 35 meter.” Via een dikke slang werd het ingewonnen zand van De Seine naar bakkenlader De Olst gepompt, waarop het in splijtbakken werd gestort. De splijtbakken voeren vervolgens naar een oude zandwinplas in de Onderdijkse Waard en losten daar het zand. Een tweede zuiger – de ‘Ceres’ – pompte het zand door naar het Reevediep, waar het werd verwerkt in de dijken.

De combinatie van cutterzuiger, persslang en bakkenlader – zo midden op de IJssel – was een object van formaat dat ook een risico vormde op het water. Hiervoor werd scheepvaartbegeleiding ingezet. Zowel de beroepsvaart als de recreatievaart werd hiervoor gewaarschuwd. Van Bavel: “De beroepsvaart konden we eenvoudig informeren via de marifoon. Recreatieschippers waarschuwden we met flyers en waarschuwingsborden. Deze wilden ook vaak uitleg over onze werkzaamheden. Dat leverde eigenlijk altijd leuke gesprekken op.”

Voor de tweede grote uitdaging – de uitgraving van het Reevediep – moest in dit gebied eerst de waterhuishouding worden aangepast. Dit gebeurde onder ecologische begeleiding. “Zo werd voor de waterspitsmuis eerst een nieuw habitat ingericht, voordat we een gedeelte van zijn oude leefgebied mochten gebruiken voor de aanleg van werkwegen”, vertelt Van Bavel. Vervolgens werden de vijf polders in het werkgebied qua watersysteem losgekoppeld. “Hiervoor hebben we de polders eerst samengetrokken tot een aaneengesloten terrein. Daarna was het gebied klaar om het Reevediep uit te graven en dit aan weerszijden te voorzien van uiterwaarden en beschermende dijken. Het zand en de klei die vrijkwamen uit het Reevediep zijn verwerkt in de dijken. Het veen is verkocht als potgrond. Zo ontstond een ‘gesloten grondbalans’; alle vrijkomende materialen zijn duurzaam, op korte afstand en hoogwaardig hergebruikt. De dijken kregen hiermee een stevige zandkern. De buitenzijden van de dijken zijn opgebouwd met klei.”

Om zeker te zijn dat de dijken voldeden aan de eisen voor restzetting legde Boskalis de dijken eerst aan volgens een voorbelastingsprofiel. “Gedurende twaalf maanden hebben we de dijken zwaar belast met een overhoogte van klei of zand. In die periode hielden we met zakbakens de zetting van de ondergrond in de gaten. Pas toen de metingen uitwezen dat de grond niet meer zakte, hebben we de dijken afgewerkt met klei.” Na de opbouw van de dijken trof Boskalis langs en op de dijken de voorbereidingen voor de fietspaden en grasbetonpaden. 

“Dag-in-dag-uit en zelfs jaar-in-jaar-uit hebben we zo miljoenen kuubs grondstoffen verplaatst”, vertelt Van Bavel. “Uit de IJssel baggerden we 1,8 miljoen en uit het Reevediep is nog eens 2,5 miljoen kuub zand, veen en klei ontgraven. Om onze beloftes na te komen, deden we dit in een behoorlijk hoog tempo. Regelmatig haalden we met de droge sets een productie van 50.000 kuub per week. Mede hierdoor moesten we echt even schakelen bij het bericht dat in het Reevediep een archeologische vindplaats was aangetroffen.”

Het ging hier om een gebied van ongeveer een hectare dat dus niet met de enorme bakken van Boskalis kon worden uitgegraven, maar met de hand en centimeter voor centimeter. Voor Boskalis het moment om haar diensten op een andere manier aan te bieden. “Om de ontgravingen in droge grond te kunnen uitvoeren hebben we voor het archeologische team een bouwkuip van damwanden gerealiseerd”, vertelt Van Bavel. “Zo ontstond een relatief droge bouwkuip waarin de archeologen rustig hun werk konden doen. Het heeft mooie vondsten opgeleverd, waaronder haardkuilen en vuurstenen uit de Midden-Steentijd. Dat is 7000 tot 5000 jaar voor Christus.”

Het laatste onderdeel van het project betrof het Reevesluiscomplex. Hier bouwde Boskalis in samenwerking met Van Hattum en Blankevoort in plaats van een keersluis een schutsluis. “Aanvankelijk stond de omgeving kritisch tegenover het megaproject zo dwars door de polder. Maar toen onze uitvoerder en omgevingsmanager gedurende het hele project contact bleven zoeken met de omgeving, veranderde de kritiek in positieve reacties. Bezoekers zagen een prachtig natuurgebied ontstaan met unieke recreatiemogelijkheden. Daarbij ondervonden zij – dankzij de gesloten grondbalans en het slimme logistieke plan – nauwelijks overlast van ons werk.”

“Het zijn fantastische jaren geweest”, blikt Van Bavel terug. “Alles is voorbijgekomen. Nat en droog grondverzet, civiel werk en wegenbouw en de bouw van twee complete sluizen. En het mooiste van alles: we hebben de kaart van Nederland veranderd. Als je nu inzoomt op Google Earth zie je dat honderden hectaren opnieuw zijn ingericht.”