Monumentale Berlagebrug weer toekomstbestendig: ‘Mooi draaiboek’

De iconische Berlagebrug verbindt Oost en West Amsterdam. De drukke flessenhals is vier maanden afgesloten voor alle verkeer. Tijd die Combinatie Berlagebrug – bestaande uit Mobilis en Machinefabriek Rusthoven – hard nodig hebben om de monumentale brug vlakbij het Amstelstation onder handen te nemen. Doel is de basculebrug te renoveren en te versterken. Een ingewikkelde klus met een mooi draaiboek.

De Berlagebrug is in 1932 ontworpen door architect Berlage en springt meteen in het oog door de robuuste uitstraling met markante palen en bakstenen. In de jaren dertig van de vorige eeuw was de automobiel nog bijzonder. Inmiddels passeren er naast auto’s ook voetgangers, fietsers, trams en vrachtverkeer. Ook onder de brug is het met het vaarverkeer een drukte van belang. Brug nummer 423 kent een rijke historie, maar was dringend aan een opknapbeurt toe die de brug weer toekomstbestendig maakt.

Mobilis-projectcoördinator Paul Enter loopt met een glimlach over de bijzondere bouwplaats boven de Amstel. “Het loopt goed hierbuiten. Ik hou wel van de reuring.” Vier maanden is de Berlagebrug helemaal dicht. Op het brugdek wordt hard gewerkt door Mobilis en Rusthoven. Tegelijk is Struijk bij het project betrokken voor de sloopwerkzaamheden – “dat noemen we hier oogsten van vrijgekomen materialen” – en Van Gelder voor het wegdek. 

Als eerste zijn de monumentale trammasten zorgvuldig losgemaakt en is midden op de brug het dak van de basculekelder vrijgemaakt. De 32 licht- en tramarmaturen krijgen een opknapbeurt in de restauratiehal bij Smederij Oldenhave waar ook de monumentale leuningen al zijn heengebracht. 

Mobilis is geen onbekende in het Amsterdamse en vernieuwde onder meer het Amstelstation, bouwde de Amstelstroomburg en is verder aan de slag met de Singelgrachtgarage en station Amsterdam Zuid (OVT). Ook Paul is al een paar jaar dagelijks in Amsterdam te vinden en werkte eerder aan de Amstelstroombrug, Brug 295 en de kademuren langs de Singel. “Amsterdam is toch Amsterdam. In zo’n grote stad is alles net anders.”

Paul heeft net een bouwvergadering met de gemeente achter de rug. “Communicatie is extra belangrijk bij dit project. We zitten hier midden in de stad. Daar hou je natuurlijk rekening mee. We mogen niet constant doorwerken en letten op geluid en hinder. Iedereen goed op de hoogte houden is net zo belangrijk als de uitvoering. We zijn hier toch te gast.” Zelfs de geluidsbelasting voor vissen is gemeten. 

De stedelijke omgeving is een logistieke uitdaging en plek voor een bouwkeet is er niet. Vuistdikke draaiboeken zijn nodig voor de vervangingsoperatie. Waarbij de afstemming met de gemeente en de scheepvaart nauw luistert. Uiteraard is gedacht aan de bereikbaarheid van de naastgelegen roeivereniging en de jachthaven. En niet te vergeten dat elke stap en ingreep is afgestemd met Monumentenzorg, want de Berlagebrug heeft de status van een Rijksmonument.

Met vrolijke Groene Bouwhekken is het bouwterrein zorgvuldig afgezet en meteen wordt het naastgelegen tramspoor en de kruising Amsteldijk/Vrijheidslaan onder handen genomen. Op de brug zijn strakke lijnenpatronen uitgestippeld van oranje werkvlakken om langs te werken. Lijnen die één op één corresponderen met het BIM-ontwerp en het plan van aanpak. 

Auto’s en trams moeten tijdens de afsluiting omrijden. Voor voetgangers, fietsers en nood- en hulpdiensten is pal naast de Berlagebrug een tijdelijke en circulaire hulpbrug gebouwd. TBI-partners City Barging zorgde voor de logistiek over het water en Voorbij Funderingstechniek nam de onderbouw voor zijn rekening om de tijdelijke brug te bouwen.

Bijna twee jaar gingen vooraf aan de voorbereiding van het renovatieproject. Het ontwerp is 3D ingemeten en helemaal uitgewerkt in BIM met clashdetectie. Daarbij is de bestaande brug als uitgangspunt genomen waarop tientallen ijkpunten zijn aangebracht. De opdracht is grondig renoveren en versterken om de komende decennia zwaarder verkeer aan te kunnen. 

Dat klinkt relatief eenvoudig, maar vergt veel reken- en tekenwerk inclusief de nodige hersenkrakers. Extra complex is de monumentale status van de brug. Het is belangrijk dat de brug weer decennia functioneert als belangrijke verkeersader. Echter, de status van Rijksmonument vereist een zorgvuldige omgang met de historie van de brug waarbij aanpassingen zo veel mogelijk achterwege blijven. 

“Dat is balanceren tussen belangen”, weet Paul uit de dagelijkse praktijk. Zo moest bijvoorbeeld het nieuwe val anderhalf keer zo sterk worden uitgevoerd om het zwaardere verkeer te kunnen dragen. Die keus had als gevolg dat de bijbehorende installaties niet meer in de bestaande kelder passen. En dan? Na lang wikken en wegen is gekozen voor hydraulische aandrijving die compacter van omvang is en wel past. 

We nemen een kijkje in de krappe kelder onder de brug. Paul wijst op een bijzonder detail aan de muur, de originele instructies uit de jaren dertig: ‘Uittreksel uit het elektrotechnisch veiligheidsbesluit 1938’ staat
er met dikke zwarte letters. Het zijn de bedrijfsvoorschriften met twaalf artikelen over de bediening van de brug. In de eerste fase is de kelder leeg, maar binnen enkele maanden is de ruimte van 5 bij 16 meter weer gevuld met installaties en ballastkisten.
Een onderdeel dat Sissing Noord en Hydroton uitvoeren. 

“Deze vier maanden zijn het spannendste onderdeel van de operatie, met het vervangen van het val als hoogtepunt. Het beweegbare deel bestaat uit drie onderdelen, waarvan de middelste geschikt is voor de tram. Daarvoor is een grote kraan op de brug nodig die de oude delen er uit hijst en een maand later de nieuwe delen op zijn plek legt. Eigenlijk zijn het zes hijsen, drie delen val en drie delen ballastkist. Om het monumentale deel te ontlasten, is ervoor gekozen om de hijslasten op te delen en zijn de ballastkisten losgekoppeld van de valdelen. De brug wordt tijdens deze hijsoperaties continu gemonitord.”

Paul: “Een secure en lastige klus waar we al veel aan hebben voorbereid. Fasering, afstemming en communicatie zijn hier héél belangrijk. Met de omgeving en natuurlijk ook tijdens de uitvoering met de mensen die hier op de bouwplaats werken. We hebben een mooi plan en een goed draaiboek. Daar kun je op vertrouwen.” Vanaf half november is de Berlagebrug weer in gebruik als verkeersader van Oost naar West en rijdt tram 12 als vanouds in het midden van de brug. 

Berlagebrug (1932)

Project: renovatie en grootschalig onderhoud
Kenmerken: Basculebrug (brug 423)
Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam
Opdrachtnemer: Combinatie Berlagebrug Mobilis en Machinefabriek Rusthoven
Bijzonder: Rijksmonument 
Gegund: september 2021
Geplande uitvoering: 2022—dec 2023
Aanneemsom: 12 miljoen euro
Hulpbrug: 8 bij 100 meter

Lees meer over de geschiedenis van de poort tussen Oost en West.