Klimaatresistente en waterrobuuste aanpak rioleringsstelsel Eindhovense straat in Strijp in kader van klimaatadaptatie

Om in de toekomst in de stad beter voorbereid te zijn op extremere buien voert Eindhoven een aantal projecten uit waarbij het oude rioleringsstelsel wordt omgevormd naar een gescheiden stelsel met een vuilwaterriool en een hemelwaterriool. Tegelijkertijd wordt in deze straat een waterberging gerealiseerd die tot 60 mm regenwater kan bergen bij piekbelasting.

Bij het project in Strijp heeft Eindhoven nadrukkelijk voor Rockflow (onderdeel ROCKWOOL Group) gekozen om dit steenwol waterbuffersysteem te kunnen vergelijken met al andere reeds toegepaste ondergrondse oplossingen voor waterberging in de stad. Op die manier is proefondervindelijk vast te stellen welke oplossing voor welke situatie het meest geschikt is voor toekomstige projecten.

In het kader van de klimaatadaptatie is elke gemeente in Nederland verplicht om in kaart te brengen welke gebieden in de stad risico lopen als het gaat over wateroverlast en hittestress. Dit is nodig om de samenleving minder kwetsbaar te maken voor klimaatontwrichting. Dat het klimaat verandert heeft iedereen nu wel op het netvlies staan. Vandaar dat steeds meer gemeenten hier aandacht aan besteden, zeker nadat de afgelopen drie jaar het ene na het andere klimaatrecord is gebroken met in 2018 de droogste zomer en in 2019 de hevigste hoosbuien ooit. Uit statistieken van het KNMI blijkt dat in 2019 het aantal dagen met extreme regenbuien (>50 mm neerslag per dag) met 60% is toegenomen sinds de jaren 60. De waterproblematiek krijg je niet alleen opgelost door maatregelen toe te passen op openbaar terrein. Ecologisch gezien hangt het waterrobuust en klimaatbestendig inrichten van stedelijke gebieden vast aan een bredere aanpak dan het lokaal toepassen van technische oplossingen.

Eindhoven is een van de koplopers in Nederland als het gaat om waterrobuust en klimaatresistent inrichten van de woon- en werkomgeving in de stad. Frank van Ekert, adviseur Stedelijk Waterbeheer bij de gemeente Eindhoven, vertelt dat in Eindhoven circa 1300 km rioolbuizen liggen. Eindhoven heeft een ingewikkeld rioleringsstelsel, dat volledig met elkaar in verbinding staat. “De meeste rioolbuizen gaan 60 tot 80 jaar mee en zijn dan aan renovatie toe”, licht hij toe. “Op basis van inspecties wordt elk jaar ongeveer 6 km gerenoveerd. Inmiddels is 500 km riool uitgebreid of vervangen door een gescheiden rioolstelstel met een vuilwater- en regenwaterbuis.” Het riool in Nederland bevat overstorten die het overtollige water bij piekbuien afvoeren naar het oppervlaktewater, dat uiteindelijk in natuurgebieden terechtkomt. In Nederland is oppervlaktewater, dus het water in beken, plassen, grachten en rivieren relatief sterker vervuild dan in andere Europese landen. Eindhoven heeft 29 overstorten.

Nu het klimaat sterk verandert en de piekbuien steeds heviger worden, kan het riool in de stad al dit water niet meer aan, waardoor wateroverlast ontstaat. Daarnaast is de stad sterk verdicht, met meer verharding, meer inwoners en bedrijven en meer aansluitingen op het riool. “Inmiddels zijn we beleidsmatig bezig om bij projecten in de private ruimte het risico op wateroverlast te verminderen”, zegt Van Ekert. “Sinds 2019 verplicht Eindhoven bij nieuwe projecten in de private ruimte dat waterberging wordt geïntegreerd als extra voorziening voor het opvangen en vasthouden van maximaal 75 mm regenwater binnen het plangebied. Dat is een toename ten opzichte van het waterbeleid van vóór 2019”, zegt Van Ekert. Dit beleid stelde verplicht dat bij een verhardingstoename die groter was dan 250m2 extra waterberging (42 mm per m2) gerealiseerd moest worden. “Volgens het huidige beleid moet voor alle nieuwe verharding minimaal 25 mm en maximaal 75 mm waterberging gerealiseerd worden, ongeacht de oude verhardingssituatie. Daarbij geldt wel: hoe groener het plan hoe lager de opgave in mm’s”, zegt Van Ekert. “Maar ook in de openbare ruimte dient berging te komen. En daarom is het belangrijk om uit te vinden wat de meest doelmatige oplossing is voor de opvang van overtollig water bij piekbuien. Het beste is om het regenwater in het gebied te houden”, zegt van Ekert. “Infiltreren kan misschien een oplossing zijn omdat het wenselijk is in droge periodes, maar dat is lastig in Eindhoven en ook niet de oplossing waarop we willen inzetten. Voor onze stad is alleen tijdelijk water opslaan en vertraagd afvoeren een reële optie. Het is belangrijk voor ons om ervaring op te doen met de aanleg en het beheer van voorzieningen voor de opvang van overtollig water bij piekbuien”, geeft Van Ekert aan. Bij de renovatie van het rioleringsstelsel in de Hastelweg in Eindhoven wordt het steenwol waterbuffersysteem van Rockflow als experiment toegepast als een technische oplossing om regenwater tijdelijk vast te houden daar waar het valt. “Op de Hastelweg zit een hoogteverloop richting Willemstraat”, vertelt Van Ekert. “Water stroomt daar naar het laagste punt, waardoor daar veel wateroverlast kan ontstaan. Daarom is er binnen dit project gekozen voor een waterberging die 60 mm regenwater kan bergen en vasthouden. Daarmee kunnen we de wateroverlast in de Willemstraat niet volledig oplossen, maar wel verminderen”, zegt Van Ekert.

Rob Driessen, Market Developer bij Rockflow, is betrokken bij het project in de Hastelweg. Hij legt uit dat piekbuien gemiddeld nooit langer zijn dan een kwartier, maar wel een enorme hoeveelheid water produceren. “Wateroverlast kan voor een groot deel opgevangen worden door het steenwol buffersysteem van Rockflow.” Driessen legt uit dat in de Hastelweg de gemeente tegen een aantal beperkingen van de bestaande situatie aanloopt. De Hastelweg is een smalle straat, waar bomen staan en waarin ook gefietst en geparkeerd moet worden. Ondergrondse waterberging met het Rockflowsysteem is vrijwel de enige oplossing. Het grondwaterpeil is in dit gebied vrij hoog. “Het systeem is vrij makkelijk en flexibel te installeren, op maat te snijden en aan te passen in een beperkte ruimte”, legt Driessen uit. “Steenwol is een natuurlijk mineraal product waar kabels doorheen getrokken kunnen worden, gaten in geboord kunnen worden en dat geen plastic kratten nodig heeft. Rockflow is geen afgesloten systeem. Het kan geïnstalleerd en gebruikt worden, zonder dat het materiaal lek raakt of beschadigt”, licht Driessen toe. “Het systeem kan op een klimaatbestendige en waterrobuuste manier deze wijk door de energietransitie loodsen. Als in de toekomst meer leidingen onder de grond nodig zijn, zoals glasvezel of elektriciteitskabels, is steenwol een ideaal en flexibel materiaal”, zegt Driessen.

Sabine van Rooij is onderzoeker en landschapsecoloog bij de Wageningen University & Research. “Om wateroverlast op een speelpleintje op te lossen, heeft de focus op alleen dat pleintje weinig zin”, geeft ze aan. “Uiteraard kan voor wateroverlast bij dat pleintje een technische oplossing nodig zijn, maar het probleem moet je eerst in een groter perspectief zien. Door in het natuurlijke systeem in én bovenstrooms van het stedelijk gebied de mogelijkheden te benutten die het landschap biedt om het water te laten zijgen en trager af te voeren wordt het watersysteem klimaatresistenter”, stelt Van Rooij voor. “Als je wateroverlast probeert te voorkomen in een gebied waar alle beken bij elkaar komen, is het letterlijk dweilen met de kraan open. Wateroverlastproblemen zijn niet alleen met rioolrenovatie of andere ondergrondse oplossingen op te lossen”, geeft Van Rooij aan. “Eigenlijk wil je deze problematiek veel robuuster oplossen dan met alleen lokale, technische oplossingen. Als je het landgebruik en inrichting van de stad en het bovenstroomse ommeland baseert op de natuurlijke ondergrond, en de potentie van het landschap voor het voorkomen van wateroverlast benut, pak je wateroverlast en verdroging op een robuuste manier aan. Hierdoor verbetert niet alleen de waterkwaliteit op een natuurlijke manier, maar profiteren ook het landschap, biodiversiteit en de leefomgeving in en om de stad.” Ook kunnen meer groene, bloemrijke gebieden in en om de steden helpen om de stedelijke gebiedsomgeving leefbaar te houden. Het gaat hitte tegen, en maakt de leefomgeving biodivers, waardoor ook de kans op plagen zoals die van de eikenprocessierups afneemt. “Om de klimaatdoelstellingen van 2050 te kunnen halen, vraagt veel meer dan op lokaal niveau technische oplossingen toepassen om natte voeten te voorkomen. We moeten streven naar een meer integrale oplossing en kijken naar de relatie tussen steden en het omliggende landschap. De integrale aanpak voor de waterproblematiek moet een prominente rol spelen in elk bouwplan in Nederland om steden leefbaar te houden. Daarvoor is samenwerking tussen diverse partijen nodig, het is niet zo dat één organisatie, zoals een gemeente, dit alleen kan oplossen”, aldus Van Rooij.

Hiltrud Pötz, architect en directeur van Atelier GROENBLAUW, adviseert de gemeente Eindhoven bij het vergroenen en verkoelen van het stedelijke gebied. Zij geeft aan dat een integrale aanpak om de stad waterrobuuster en klimaatresistenter te maken inderdaad efficiënter is dan het ad hoc oplossen van wateroverlast. “Technische oplossingen zijn nodig. Onder andere met de inzet van Rockflow onderzoekt Eindhoven welke oplossing waar en waarvoor het meest geschikt is. Er zijn echt verschillende goede oplossingen om de openbare ruimte te vergroenen. Ruimte is altijd te creëren.” Volgens Pötz vraagt het waterrobuust en klimaatresistent maken van de stad om een integrale aanpak, waarbij gemeentes met verkeersdeskundigen en rioolbeheerders, gebouweigenaren, architect en leveranciers van innovatieve, technische oplossingen hierin samen optrekken. “Door een integrale aanpak kunnen de beste afwegingen en keuzes gemaakt worden, om wateroverlast in de stad te minimaliseren.”, stelt Pötz vast.