Gemaal Monnickendam beschermt polders tegen klimaatverandering

In de Nieuwendam bij Monnickendam wordt in opdracht van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier gebouwd aan een nieuw boezemgemaal. Samen met het in 2017 opgeleverde gemaal bij Schardam beschermt het nieuwe gemaal straks de polders ten noorden van Amsterdam tegen klimaat-verandering. Saillant detail: in 1895 maakte ingenieur August Rups al de eerste schetsen voor een boezemgemaal op vrijwel dezelfde locatie. Na ruim 125 jaar gaat het er dan toch van komen. Polderen op zijn best.

De polders achter de Nieuwendam vormen in feite een badkuip in het landschap. “Via het Schermerboezemsysteem wordt water uit de polders af- en aangevoerd”, zo schetst Maarten Poort, projectleider watersystemen bij het hoogheemraadschap, de situatie ter plaatse. “De Schermerboezem is een stelsel van met elkaar in open verbinding staande waterlopen. Het stelsel reikt van Den Helder tot aan Zaandam waar het water via twee bestaande gemalen wordt afgevoerd. Vóór de komst van de Afsluitdijk bestond er een extra mogelijkheid om bij eb het overtollige water aan de oostkant van het Schermerboezemsysteem via spuisluizen onder vrij verval naar de Zuiderzee af te voeren. Die extra afvoermogelijkheden zijn we met de indijking kwijtgeraakt.”

Door klimaatverandering krijgen we steeds vaker te maken met extreem weer, zoals zware clusterbuien, hogere temperaturen en perioden van droogte. “Het huidige boezemsysteem is hier niet op berekend”, merkt Poort op. “Bij hevige wateroverlast stijgt het peil in de boezem zodanig dat de kleine poldergemalen uitgeschakeld moeten worden, omdat het stelsel overbelast raakt. Zo’n maalstop wil je uiteraard voorkomen. Om de polders minder kwetsbaar te maken voor klimaatverandering mag de boezem als ontvangend systeem niet de zwakste schakel zijn. Daarom is besloten om een deel van de extra spuicapaciteit die we vroeger hadden, terug te brengen maar dan in de vorm van twee nieuwe gemalen: bij Schardam en Monnickendam. Met in totaal vier boezemgemalen op de Schermerboezem (inclusief gemaal Helsdeur bij Den Helder en het Zaangemaal in Zaandam) is het Schermerboezemgebied verzekerd van afvoer: wat de poldergemalen erop gooien, kunnen de boezemgemalen uitmalen en zelfs nog iets meer dan dat. Mooie bijkomstigheid is dat het recente gemaal bij Schardam en het nieuwe gemaal bij Monnickendam ook bij perioden van grote droogte – met enige aanpassingen – andersom kunnen werken en water aanvoeren vanuit het Markermeer naar de polders.”

Gemaal Monnickendam wordt gebouwd op een bijzondere plek. “Het mooie is dat niet alleen August Rups, maar zelfs onze verre voorvaderen met hun kennis van watersystemen tot precies dezelfde conclusie kwamen over de locatie, getuige de archeologische vondst van een eeuwenoude keersluis in de Nieuwendam”, zegt Siem Jan Schenk, hoogheemraad en portefeuillehouder watersystemen bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. “De situatie anno 2022 is overigens wel even anders. Het boezemgemaal wordt gebouwd onder één van de drukste provinciale wegen van Noord-Holland in een primaire dam. Een ingewikkelde plek met veel complicaties, maar uiteindelijk wel de meest geschikte locatie. Je kunt het maar één keer goed doen. De extra kosten en complicaties zijn tijdelijk, het effect is langdurig.” 

Gemaal Monnickendam heeft straks een capaciteit van 1.200 m³ per minuut, terwijl het gemaal bij Schardam elke minuut de inhoud van een Olympisch zwembad kan verpompen (2.000 m³). “Beide gemalen zijn onderdeel van een aantal beleidsmatige ontwikkelingen om te anticiperen op watertekort en -overlast”, resumeert Schenk. “De twee gemalen vormen een hele waardevolle toevoeging aan de ‘gereedschapskist’ van de twee andere afvoerpunten op de Schermerboezem.” Schenk spreekt uit ervaring, want hij heeft in het verleden als agrariër in het gebied diverse maalstops meegemaakt. Poort vult aan: “Water dat je via het gemaal in Den Helder op de Waddenzee maalt en in Zaandam op het brakke Noordzeekanaal ben je kwijt. De twee nieuwe boezemgemalen spuien op het Markermeer dat als een soort expansievat fungeert; het water gaat niet verloren maar kun je bij extreme droogte weer terugpompen. En zo beschermen we de polders tegen klimaatverandering.”

De bouw van Gemaal Monnickendam wordt mede mogelijk gemaakt door het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland.