Gemaal De Poel maakt poldersysteem minder kwetsbaar

Gemaal De Poel regelt het waterpeil in de Waterlandse boezem, het hoofdwatersysteem van kanalen en vaarten in het gebied tussen Monnickendam, Purmerend, Landsmeer en Schellingwoude. Aangezien het oude gemaal zijn technische levensduur van 100 jaar had bereikt, was het óf renoveren óf vervangen. Omwille van diverse redenen heeft het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier voor dat laatste gekozen.

Gemaal De Poel zorgt samen met Gemaal Kadoelen bij Amsterdam voor het peilbeheer in de Waterlandse boezem. “Het is in feite één groot poldersysteem op gemiddeld 1,56 meter onder N.A.P. met een aantal inliggende diepere plekken zoals de Burkmeer en een aantal diepe putten”, verduidelijkt Maarten Poort, adviseur watersystemen bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. “Al onze gemalen zitten in een beheer- en onderhoudsprogramma. Bij het bereiken van de technische levensduur is groot onderhoud aan de orde, en dat was dus ook de voornaamste reden om met gemaal De Poel aan de slag te gaan.”

Bij het ‘beetpakken’ van een oud gemaal, is er doorgaans sprake van een upgrade om de bedrijfszekerheid te vergroten. “In de provincie Noord-Holland was honderd jaar geleden alles nog groen. Tegenwoordig wordt de provincie gedomineerd door stedelijke agglomeraties die het watersysteem steeds kwetsbaarder maken”, weet Siem Jan Schenk, portefeuillehouder watersystemen bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. “Het is onze taak om het watersysteem zodanig integraal in te richten dat het minder kwetsbaar wordt en de bedrijfszekerheid is gegarandeerd, ook bij hogere waterstanden.” Poort vult aan: “En juist aan die bedrijfszekerheid schortte het bij het oude gemaal De Poel. Het oude gemaal maakt gebruik van een soort hevelconstructie, een vacuüm om het water over de rug (de Markermeerdijk, red.) heen te duwen. Bij aflandige wind werd het vacuüm onderbroken en was het gemaal minder bedrijfszeker. Ook was het gemaal maar in staat om een peilverschil van maximaal 1,10 meter tussen de polder en het Markermeer te overbruggen. Was dat groter, dan liep de capaciteit vrij snel terug naar nul. Bij een Markermeerpeil van 0,40 centimeter onder N.A.P. lukte dat nog wel, maar tegenwoordig houdt Rijkswaterstaat het Markermeer op een hoger peil, om een buffer te hebben voor droge zomers.”

Het was het hoogheemraadschap dus al snel duidelijk dat er een nieuw gemaal moest komen. “In ons gemalenprogramma hebben we elk jaar in exploitatie zo’n 5 tot 6 miljoen euro beschikbaar voor de renovatie of vervanging van gemalen”, zegt Schenk. “Daar is dit project ook onderdeel van. In dit geval hebben we echter gekozen voor een rigoureuze oplossing voor nieuwbouw op een andere, iets noordelijker gelegen plek.” Met medewerking van het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland. Poort: “We hebben eerst gekeken om het gemaal te vervangen, maar de locatie was eigenlijk te krap en wat ongelukkig. Honderd jaar geleden zag het verkeer er anders uit dan nu. Door op een nieuwe locatie te bouwen, kon het oude gemaal tijdens de bouw gewoon in bedrijf blijven. Daarmee werd bespaard op een tijdelijke pompinstallatie, die met een vereiste capaciteit van 520 m³ per minuut toch een forse investering zou zijn.”

Gemaal De Poel maalt rechtstreeks op het IJsselmeer, de grootste zoetwaterbron van ons land. “Gemaal Kadoelen daarentegen, maalt uit op het Noordzeekanaal. Water verdwijnt dus de Noordzee in en zijn we kwijt”, zegt Poort. “Bij De Poel zijn we nu in staat om in droge periodes water in te laten in de Waterlandse boezem. En omdat we de capaciteit met 15% hebben verhoogd naar twee keer 300 m3 per minuut, waarbij 80% van de maalcapaciteit overeind blijft bij een peilverschil van 3 meter, hebben we ook bij wateroverlast wat meer flexibiliteit in het poldersysteem. En dit kostbare zoetwater bewaren we dan in het zoete Markermeer.” Schenk vult aan: “Er zijn dus meer knoppen om aan te draaien om verschillende situaties onder controle te houden. Daarnaast is het nieuwe gemaal uitgerust met een vismigratie-installatie, zodat vissen vrijuit kunnen bewegen tussen het Markermeer en de Waterlandse boezem. Kortom, met dit nieuwe gemaal staan we als hoogheemraadschap op alle fronten beter gesteld naar de toekomst.”

Het nieuwe gemaal De Poel is op 13 april 2023 feestelijk geopend. Schenk kijkt terug op een bijzonder goede samenwerking met Aannemingscombinatie De Poel. “Ondanks de ingewikkelde locatie aan een provinciale weg is het project volgens planning en zonder budgetoverschrijding gerealiseerd.”