Ecologische optimalisatie Cortenoever verenigt drie doelen

Cortenoever, een uiterwaardegebied van ruim 285 hectare tussen Brummen en Zutphen, is een bijzonder stukje Nederland in de binnenbocht van een sterk gekromde IJssel. De rivier is in de loop der tijd naar buiten gemeanderd, waarbij de eeuwenoude kreken en geulen langzaam zijn dichtgeslibd. Hierdoor is de biodiversiteit afgenomen. Om het gebied ecologisch weer op te laten bloeien voor de omgeving vindt er een zogenaamde ecologische optimalisatie plaats. Het is met recht een integraal project dat drie doelen verenigt, die van Natura2000, het Gelders natuurnetwerk en de Europese Kaderrichtlijn Water.

De eeuwenoude kreken en geulen van de IJssel zijn weliswaar langzaam dichtgeslibd, maar de aftekening ervan is nog steeds zichtbaar. “Het verloop van de IJssel door de eeuwen heen is dus prachtig terug te zien in het landschap”, zegt Koen Akkers, technisch manager bij de provincie Gelderland. “Door de kreken en geulen weer te verdiepen, stroomt er bij hoogwater in de IJssel meer water in de uiterwaarden en blijft het water ook langer staan. De flora en fauna zal hiervan profiteren. Een belangrijke doelstelling vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water. Dat combineren we hier met het omvormen van agrarische percelen naar natuurpercelen en de aanplant van ongeveer 10 hectare bos vanuit de Natura2000-doelen en het Gelders natuurnetwerk dat erop gericht is om natuurgebieden te verbinden en te versterken.”

Na een voorbereidingstraject van vele jaren, is het project in november 2021 gegund aan aannemer Van den Herik Sliedrecht. “Afgelopen voorjaar hebben we voorafgaand aan het broedseizoen de nodige voorbereidende werkzaamheden verricht, zoals het treffen van preventieve ecologische maatregelen en bodem- en explosievenonderzoek. Vanaf juni zijn we begonnen met het ontgraven van de kreken en geulen, waarbij we het eeuwenoude reliëf volgen”, legt Auke Koppelaar uit, project engineer bij Van den Herik. “In totaal wordt er zo’n 100.000 m³ grond ontgraven dat allemaal via een overslagponton op het water wordt afgevoerd. Daarbij wordt per grondsoort bekeken waar deze elders nuttig en circulair zo hoogwaardig mogelijk kan worden toegepast, bijvoorbeeld op andere projecten welke gelijktijdig in uitvoering zijn. Zo is er kleigrond toegepast bij het LIFE demonstratieveld in Brummen, een unieke samenwerking tussen een infraproject en landbouw. Dit is een demoproject voor een veerkrachtigere bodem ten behoeve van klimaatadaptatie en -mitigatie. Een mooi voorbeeld van het hoogwaardig en circulair toepassen van vrijkomende kleigrond. De planning is om het project eind dit jaar op te leveren, maar we hebben behoorlijk wat last van laagwater. Het is zoeken naar mogelijkheden om de planning alsnog te halen.”

Van den Herik is als waterbouwer door de wol geverfd, maar de ecologische optimalisatie van Cortenoever vormt ook voor het familiebedrijf een speciaal project. “Het is echt een uniek stukje Nederland met vele belanghebbenden, wisselende omstandigheden door hoog- en laagwater en vele natuurwaarden waar je rekening mee moet houden”, zegt Koppelaar. “Uitvoering van een dergelijk project is dan ook enkel mogelijk door in de voorbereidingsfase al deze verschillende raakvlakken te identificeren, om ze tijdens de uitvoering goed te kunnen beheersen. Daarbij is gebruikgemaakt van de grote hoeveelheid kennis binnen Van den Herik, die is opgedaan door de jarenlange ervaring met het uitvoeren van multidisciplinaire projecten. Verder is het zaak om de omgeving, die enkele jaren geleden te maken heeft gehad met uitvoeringswerkzaamheden van een grote dijkomligging, zoveel mogelijk te ontlasten. Tijdens de uitvoering activeren en betrekken we de omgeving bij de werkzaamheden. Zo hebben we bijvoorbeeld al een wandeling georganiseerd, waarbij diverse deskundigen vanuit hun vakgebied, zoals ecologie en archeologie, aan geïnteresseerden uitlegden wat er speelt in het gebied en wat het gebied zo bijzonder maakt. Verder wordt actief gebruik gemaakt van de Bouwapp en wordt maandelijks een nieuwsbrief uitgegeven. Daarnaast is er veel afstemming met Staatsbosbeheer als eigenaar van de percelen waarop het project wordt uitgevoerd.”

Behalve het ontgraven van de geulen en kreken wordt er ook nog eens 10 hectare bos aangeplant in de uiterwaarden. “Het doel is om een grotere boskern te ontwikkelen, een unicum in Nederlandse uiterwaarden”, weet Akkers. “Het lijkt misschien tegenstrijdig, want bos heeft een opstuwende werking en houdt de waterafvoer tijdens periodes met hoogwater tegen. Dat is weer nadelig voor de belasting van de dijken. Maar, door de zorgvuldige selectie van boomsoorten – een afwisselend hardhoutooibos met eiken en essen-iepen en in de lagere delen een zachthoutooibos met wilgen – in combinatie met het uitgraven van de geulen wordt toch een betere doorstroming bereikt. Een mooi voorbeeld van een optimale synergie tussen verschillende doelstellingen.”